ROMOWIE W KL STUTTHOF

W Niemczech, jeszcze przed dojściem Adolfa Hitlera do władzy, w 1926 r. w Bawarii wydana została ustawa o zwalczaniu Romów i kierowaniu ich do prac przymusowych. Wydane w 1935 r. Ustawy Norymberskie w równym stopniu dotknęły Żydów jak i Romów, jako zagrażających czystości krwi niemieckiej.  

Jednak niewątpliwe pochodzenie Romów z Indii stało się bodźcem do wszczęcia poszukiwań czystych rasowo Romów, których Heinrich Himmler planował osiedlić w obozach – rezerwatach, jako przedmiot badań naukowych. 

W celu ustalenia kryteriów, według których miano dzielić Romów na czystych rasowo i tych których zamierzano wytępić (krwi mieszanej) powołano dwie instytucje – Instytut Badań Problemów Dziedziczności przy Państwowym Urzędzie Zdrowia oraz Instytut Kryminologiczno-Biologiczny przy Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA). Według ustaleń obu instytucji, około 25 000 "romskich mieszańców nie nadawało się do żadnego zużytkowania". W grudniu 1938 r. Himmler oświadczył, że „zamierza zająć się sprawą Romów w aspekcie ich czystości rasowej” i jednocześnie nakazał „rozpoznanie rasowe” ludności romskiej w oparciu o ustalone kryteria. Powstaje kartoteka Romów, w której także zaznaczano miejsca pobytu i trasy wędrówek. Najbardziej obawiano się małżeństw mieszanych, gdyż uważano, że dzieci z takich małżeństw to przyszłe prostytutki, analfabeci, kryminaliści i wszelki element aspołeczny. W 1936 r. pierwsi Romowie kierowani są do obozów koncentracyjnych – Dachau i Sachsenhausen. W 1938 r. ustanowiono prawo, według którego „ostateczna decyzja odnośnie do klasyfikacji osoby jako Rom, mieszańca lub quasi – Roma, należy do Policji Kryminalnej w oparciu o ocenę ekspertów”. W 1938 r. rozpoczęło się prześladowanie Romów w Austrii, a po wybuchu II wojny światowej, 17 października 1939 r. Himmler wystosował do wszystkich posterunków policji nakaz sporządzenia w ciągu trzech dni spisu Romów i zakaz opuszczenia miejsca pobytu. Miało to ułatwić deportację Romów z Austrii i Niemiec do okupowanej Polski. Również poszerzana jest kartoteka, która w 1941 r. zawierała 20 000 czystych lub częściowo czystych (półkrwi) Romów, a wiosną 1942 r. zawierała już 30 000 osób pochodzących z terenu Wielkich Niemiec. Wszystkich ich postanowiono deportować w dniach 25 – 27 października 1939 r. do Generalnego Gubernatorstwa. 27 kwietnia 1940 r. Himmler nakazał również zorganizować pierwsze transporty Romów do gett i obozów koncentracyjnych.

            

W połowie 1940 r. akcje represji dotknęły także Romów z Francji, Belgii i Holandii, w Protektoracie Czech i Moraw po dokonanym spisie Romowie czescy otrzymali nakaz osiedlenia się, w Słowacji wyszło zarządzenie o obowiązku pracy na rzecz obronności państwa.

W 1941 r. fala prześladowań objęła już Romów całej okupowanej Europy, a do obozów koncentracyjnych wysłani są ostatni Romowie z Austrii i Niemiec.  Jesienią 1941 r. zostali oni skierowani do obozu cygańskiego, który powstał w wydzielonej części getta łódzkiego, skąd na początku 1942 r. zostali wywiezieni do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem.

W grudniu 1941 r.  rozpoczęły się wywózki Romów z Prus Wschodnich – dzieci wywieziono do obozu w Białymstoku, a w czerwcu 1942 r. wysłano kolejny transport do Auschwitz-Birkenau. Od wiosny 1942 r. fala prześladowań objęła Romów w Generalnym Gubernatorstwie, a 16 grudnia  1942 r. Himmler podpisał dekret o osadzaniu niemieckich Romów w KL Auschwitz. W styczniu 1943 r. z Białegostoku został tam wysłany transport Romów pochodzących z Prus Wschodnich. W marcu 1943 r., dla nowo przybywających transportów romskich, w KL Auschwitz utworzono Zigeunerlager – obóz rodzinny. W ciągu krótkiego czasu osadzono w nim około 12 000 Romów, pochodzących z różnych państw okupowanej Europy, w tym także Romów polskich – z Podlasia, Siedleckiego, z Wysokiego Mazowieckiego, którzy w krótkim czasie zostali uśmierceni w komorach gazowych.

W KL Stutthof pierwsza grupa 13 Romów została przysłana 14 kwietnia 1942 r. z KL Buchenwald. Jeden z nich pochodził z Czech, a jedenastu ma kategorię Romów bezpaństwowych (Zigeuner staatenlos) mimo, że pochodzili z Niemiec. Trzech z nich zostało 14 listopada 1942 r. przeniesionych do KL Dachau, siedmiu w ciągu kilku miesięcy zmarło, a w przypadku trzech, Karla Frölicha, Rudolfa Frölicha i Franza Frölicha, nie mamy żadnych adnotacji o dalszych ich losach w KL Stutthof. 29 więźniów przybyłych w tym transporcie posiada kategorię „bezpaństwowy” (Staatenlos). Zbieżność nazwisk - więźnia romskiego Johanna Herzenbergera i więźnia „bezpaństwowego” Paula Herzenbergera, pozwalają przypuszczać, że również była to grupa Romów.

Dwóch niemieckich Romów przybyło do KL Stutthof z KL Flossenbürg 8 lipca 1942 r. Obaj zmarli. W transporcie tym znajdowało się również dwóch więźniów określonych jako „Staatenlos” (bezpaństwowi). 3 grudnia 1942 r. Kripo Königsberg przysłało jednego Roma, Gustawa Koslowskiego, w aktach obozowych odnotowanego jako RD Zigeuner.

8 kwietnia 1943 r. z Królewca (Königsberg) przysłano niemieckiego Roma Fritza Habedank (zmarł 7 lipca 1943 r.), a 5 lutego 1944 r. w transporcie przysłanym przez Sipo Bialystok odnotowano dwóch niemieckich Romów Brunona Habedank (nr ob. 31 334) i Roberta Habedank (nr ob. 31 335).

9 lipca 1944 r. w skierowanym przez Sipo Kauen transporcie Litwinów, przybyło do KL Stutthof 19 kobiet - litewskich Romów (Zigeuner).  Otrzymały one numery od 41 020 do 41 038. Dalszy ich los nie jest znany. „Zigeuner”- „Cyganie” [jak stwierdza Balis Sroga], tak samo jak Żydzi zaliczani byli do przestępców tylko za swoją narodowość. Wsadzono ich do obozu za to, że urodzili się Cyganami. Ale cyganie nosili czerwone trójkąty, jak więźniowie polityczni.

Danuta Drywa

Fragment Księgi Ewidencyjnej z nazwiskami Romów osadzonych w KL Stutthof

Lista transportu z Litwy

Dokument dot. aresztowania Franza Fröhlicha, dokonanego w Wiedniu przez policje kryminalną w dniu 26 czerwca 1939 r.