Alf Liczmański (1904-1940)

BIOGRAM

ALF LICZMAŃSKI (10.10.1904 – 20.03.1940), harcmistrz, komendant Gdańskiej Chorągwi Harcerzy Związku Harcerstwa Polskiego w Wolnym Mieście Gdańsku, nauczyciel Polskich Szkół Handlowych Macierzy  Szkolnej w Gdańsku. Urodzony 10 października 1904 roku w Gdańsku, w rodzinie kultywującej patriotyzm i więź z kulturą polską. Ojciec jego, Stanisław Liczmański, urodzony 16 czerwca 1862 roku w Lisewie na Pomorzu, zmarły 17 grudnia 1944 roku w Koronowie, był z zawodu krawcem, a z zamiłowania działaczem polonijnym w Gdańsku, w okresie zaboru pruskiego, a następnie w tak zwanym Wolnym Mieście – w Towarzystwie „Straż” i Polskiem Towarzystwie Ludowym „Jedność”. Matka Teofila Liczmańska, z domu Wielgoszewska, urodziła się 1 kwietnia 1875 roku w Koronowie, gdzie zmarła w 1942 roku. Alf Liczmański rodzeństwa nie posiadał. Chodził do szkół niemieckich, gdyż polskich szkół w Gdańsku wówczas nie było. Egzamin dojrzałości zdał wiosną 1925 roku i wówczas rozpoczął studia na Politechnice Gdańskiej (Technische Hochschule) na wydziale budownictwa. Studia przerwał ze względów materialnych po ukończeniu piątego semestru i pomyślnym zdaniu t.zw. egzaminu połówkowego w 1926 roku. Jako samouk posiadł głęboką wiedzę w zakresie kultury, literatury, historii i geografii polskiej, gdyż tej wiedzy nie mógł uzyskać w szkole. Był uzdolniony muzycznie i grał na skrzypcach, posiadał też duże zdolności językowe – prócz biegłej i pięknej polszczyzny władał biegle niemieckim, angielskim i francuskim.

   W dniu 6 stycznia 1931 roku ożenił  się z Janiną Nełkowską (także gdańszczanką, wychowaną w polskiej rodzinie działaczy polonijnych). W 1934 roku, 26 grudnia urodziło się jedyne dziecko Alfa i Janiny – córka Regina Maria.

   Od wczesnej młodości Alf Liczmanski związany jest z harcerstwem. Już jako uczeń zawiązuje wraz z kolegami tajne Towarzystwo Filaretów. Według niektórych źródeł w roku 1919, według innych w 1920 w lipcu uczestniczył w obozie harcerskim w Karwii (za Jastrzębią Górą) i składał tam przyrzeczenie harcerskie, któremu pozostał w pełni wierny do końca swoich dni (m.in. nie pił, nie palił). Tegoż lata 8 sierpnia, a więc po obozie w Karwii, został współzałożycielem pierwszej męskiej drużyny harcerskiej im. Zygmunta Augusta. W tym czasie działał aktywnie w harcerstwie, zdobywając 2 maja 1934 roku stopień instruktorski podharcmistrza, a 3 marca 1935 harcmistrza. Kiedy przerwał studia na Politechnice Gdańskiej, podjął pracę zawodową w październiku 1926 roku w Polskich Szkołach Handlowych Macierzy Szkolnej w Gdańsku jako nauczyciel kontraktowy, a od 1936 roku etatowy i pracował tam do wybuchu wojny, ucząc stenografii, kaligrafii i maszynopisania. Jest autorem podręcznika stenografii w języku niemieckim i angielskim (pierwsza wydana, rękopis drugiej zaginął podczas wojny). Był wybitnym nauczycielem i wychowawcą. W roku 1930 założył w „swojej” szkole drużynę harcerzy im. Zawiszy Czarnego. W 1934 roku został zastępcą komendanta Hufca Harcerzy, a jesienią tegoż roku komendantem. W styczniu 1935 roku, po utworzeniu Chorągwi został mianowany jej komendantem, pełniąc tę funkcję nieprzerwanie do wybuchu II wojny światowej. Do 1934 roku gdańskie harcerstwo podlegało Wydziałom Zagranicznym Głównej Kwatery Męskiej i Głównej Kwatery Żeńskiej i traktowane było jako struktury zagraniczne. Jednak 10 stycznie 1935 roku rozkazem Naczelnictwa ZHP powołano odrębny Oddział ZHP (zwany następnie „Okręgiem” zgodnie z nowym statutem ZHP z 1936 roku) i Gdańskie Chorągwie Harcerek i Harcerzy, tym samym włączając harcerstwo gdańskie w struktury krajowe.

   Alf Liczmański był inicjatorem i redaktorem harcerskiego pisma „Zewie”, które ukazywało się nieregularnie w latach 1935 – 1938 (ukazało się 5 numerów). W pierwszym numerze „Zewia” zamieścił własny artykuł programowy „Idea harcerska w wychowaniu młodzieży polskiej w Gdańsku” w warunkach t.zw. Wolnego Miasta, gdzie sytuacja mniejszości polskiej była bardzo trudna pod każdym względem, a władze gdańskie  - po dojściu Hitlera do władzy – ludność polską szykanowały i łamały jej prawa. Podstawowym zadaniem harcerstwa było krzewienie patriotyzmu i poczucia więzi młodzieży z językiem polskim i kulturą polską, popularyzacja wiedzy historycznej i poznawanie kraju ojczystego, m. in. poprzez letnie obozowe wyjazdy do Polski.

   Obie Chorągwie Gdańskie – żeńska i męska organizowały wiele akcji obozowych w czasie wakacji letnich. W tej dziedzinie Alf Liczmański działał nie tylko organizacyjnie, jako komendant Chorągwi Harcerzy, ale wielu obozami kierował osobiście: był komendantem obozu w Rozłuczu latem 1934, komendantem obozu harcerzy gdańskich latem w 1935 r. w Spale w ramach III Jubileuszowego Zlotu ZHP, komendantem zgrupowania obozów gdańskich harcerzy w Bodzentynie w Górach Świętokrzyskich w 1936 roku, podczas którego zorganizował kurs dla drużynowych; w 1938 roku prowadził kurs podharcmistrzowski w Worochcie, a latem 1939 Alf Liczmański poprowadził kurs szybowcowy dla harcerzy w Tęgoborzu.

   Harcerze gdańscy uczestniczyli w zlotach skautów: w 1933 na Węgrzech w Godollo. W 1937 roku w Holandii w mieście Vogelensag w V międzynarodowym Zlocie Skautów pod kierownictwem Alfa Liczmańskiego wzięło udział 33 gdańskich harcerzy, organizując doskonałą wielojęzyczną ekspozycję informującą o ruchu harcerskim w Gdańsku i warunkach jego działania. Były też zloty w Austrii, Francji, a latem 1939 w Szkocji – międzynarodowy zlot starszych skautów (roversów). Alf Liczmański poleciał tam 13 lipca 1939 roku (adnotacja w zachowanym kalendarzyku żony), jednak stamtąd wraca w myśl głoszonej przez siebie dewizy: „ Kto będzie świadczył o polskości Gdańska, gdy my go opuścimy, choć miał możliwość tam pozostać i sprowadzić rodzinę.

   Podczas organizowanego corocznie w Gdyni  w dniach  28-29 czerwca Święta Morza brali udział gdańscy harcerze. W 1939 roku Alf Liczmański otrzymał z rak ministra Eugeniusza Kwiatkowskiego Niepodległościowy Krzyż Harcerski.

   Tymczasem wybuchła wojna, a Alf Liczmański próbując przedrzeć się przez front niemiecki, został zatrzymany 14 września 1939 roku w Gdyni, osadzony w obozie w Nowym Porcie, skąd następnie został przeniesiony do obozu Stutthof.

   Śledzony przez policję gdańską już w okresie przedwojennym, był dobrze znanym i niebezpiecznym dla Niemców działaczem patriotycznym. W podpatrzonej przez współwięźniów jego dokumentacji obozowej widnieją adnotacje: „fanatischer Pole” i zalecenie „sonderbehandlung”, co oznacza – fanatyczny Polak oraz – traktować w sposób specjalny. To „specjalne” potraktowanie wyraziło się wywiezieniem go do obozu w Grenzdorf (Graniczna Wieś, gmina Trąbki Wielkie) 19 marca 1940 r., a następnie skatowaniem i rozstrzelaniem o świcie 20 marca 1940 roku.

   Był wybitnym wychowawcą i działaczem harcerskim. Pamięć o nim żyje w środowisku, gdzie działał. W Gdańsku – Oliwie jest ulica jego imienia, gdzie w stulecie urodzin umieszczono na domu nr 7, w którym mieszkał, tablicę pamiątkową. Hufiec ZHP Gdańsk – Śródmieście i Szkoła Podstawowa nr 65 w Gdańsku noszą jego imię i mają wspólny hymn „My od Alfa”. Ustalono także sprawność „Alf” dla zuchów, harcerzy i harcerzy starszych oraz odznakę instruktorską. W Granicznej Wsi mieszkańcy zorganizowali Izbę Pamięci Alfa Liczmańskiego oraz szlak leśny prowadzący do miejsca jego rozstrzelania.

Opracowanie Regina Liczmańska – Małek

ROK 2015 Gdańska Drużyna Harcerska Śródmieście ogłosiła Rokiem Alfa Liczmańskiego.