Niemiecki obóz koncentracyjny Stutthof / German Concentration Camp Stutthof: Bernard Filarski

Urodził się 9 października 1880 r. w Lubawie. Jako uczeń gimnazjum w Chełmnie należał do Towarzystwa Filomatów zajmującego się tworzeniem tajnych kółek samokształceniowych w zaborze pruskim, których celem było pogłębianie znajomości języka polskiego i historii Polski w obronie przed germanizacją. Za tę działalność, w tzw. procesie toruńskim filomatów, został przez pruski sąd skazany na karę więzienia i wydalony z gimnazjum. Gimnazjum ukończył w Tucholi, a następnie wyjechał do Monachium, gdzie rozpoczął studia medyczne. W okresie studiów należał do Organizacji Studentów w Niemczech.

Po ukończeniu studiów w 1908r. osiedlił się w Gdańsku. W l921r. otrzymał stopień doktora nauk medycznych w Królewcu i w tym samym roku rozpoczął pracę jako lekarz w Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Gdańsku. Od 1929r. pełnił obowiązki lekarza w Gimnazjum Polskim Macierzy Szkolnej i prowadził prywatny gabinet stomatologiczny przy ul. Długiej 53.

W pamięci Polonii Gdańskiej pozostał jako gorący patriota i społecznik. Należał do najstarszej organizacji polonijnej w Gdańsku: Towarzystwa Ludowego „Jedność" i Gminy Polskiej. Brał czynny udział w ruchu niepodległościowym w Radzie Żołnierskiej i w Gdańskiej Radzie Ludowej. Po powołaniu Wolnego Miasta Gdańska w 1920r. został jednym z pierwszych członków Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki, Zarządu Okręgu Gdańskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół" oraz Komitetu Budowy Domu Polskiego w Gdańsku. Należał również do Macierzy Szkolnej, w której współorganizował polskie szkolnictwo podstawowe i średnie. Był jednym z założycieli Związku Harcerstwa Polskiego w Wolnym Mieście Gdańsku, które organizował od podstaw razem z dr Franciszkiem Kręckim. Został przewodniczącym pierwszego powołanego na terenie Gdańska w 1927r. Koła Przyjaciół Harcerstwa przy Gimnazjum Polskim, liczącego 400 członków. Udzielał pomocy finansowej na działalność harcerską młodzieży polskiej uczącej się w Gimnazjum i na Politechnice Gdańskiej. Po zjednoczeniu się w 1937r. Gminy Polskiej i Związku Polaków udzielał się w Polskiej Radzie Kultury w Gdańsku zajmującej się współpracą z organizacjami polskimi, a także gromadzeniem środków finansowych na rozwój kultury i oświaty polskiej na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Pełnił również funkcję jednego z prezesów Towarzystwa Czytelni Ludowych w Gdańsku, najstarszej organizacji społecznooświatowej działającej już podczas zaboru pruskiego i tworzącej sieć polskich bibliotek i czytelni dla Polonii Gdańskiej. Do współpracy włączył syna Zbigniewa i córkę Marię. Miał siedmioro dzieci. Wszystkie uczęszczały do Gimnazjum Polskiego w Gdańsku.

Aresztowano go w dniu 1 września 1939r. i osadzono w Victoria Schule. Następnego dnia, w pierwszym transporcie więźniów, trafił do Stutthofu. Został rozstrzelany w grupie Polaków z Gdańska w dniu 22 marca 1940r.

Rodzinę Bernarda Filarskiego gestapo wysiedliło do Generalnej Guberni. Najstarszy syn przeszedł ponad pięcioletnią drogę przez obozy koncentracyjne Stutthof i Mauthausen. Córki: Wanda i Maria zaangażowały się w działalność podziemną w Armii Krajowej. Maria zasłynęła z przerzutu z Gdyni do Szwecji kuriera Jana Nowaka-Jeziorańskiego, za co osadzono ją w KL Stutthof. Krystyna została wysłana do Niemiec, do przymusowej pracy. Po wojnie rodzina wróciła do Gdańska wpisując się w kolejne dzieje tego miasta.

Ekshumacja ofiar marcowej egzekucji została przeprowadzona w 1946r. a wydobyte szczątki w 1947r. pochowano na cmentarzu w Gdańsku – Zaspie.

Elżbieta Grot

8 listopada 2005r. w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Stegnie odbyła się uroczystość upamiętniająca Bernarda Filarskiego. Uroczystość zorganizowała 1. Stegieńska Drużyna Harcerska „Sztorm”, której Bernard Filarski jest patronem. Honorowym gościem była pani Maria Chodakowska – córka patrona, była więźniarka KL Stutthof w latach 1944 – 1945 (nr obozowy 36501), uczestniczka Marszu Śmierci. Zebrana na uroczystości młodzież poznała życiorys swojego patrona oraz wysłuchała wspomnień Marii Chodakowskiej o ojcu. Spotkanie zakończył apel poległych w miejscu egzekucji 89 Polaków w dniach 11 stycznia i 22 marca 1940r.

_________________________________________________________

Bernard Filarski

Bernard Filarski ist am 9. Oktober 1880 in Lubawa zur Welt gekommen. Als Student einer Hochschule in Chełmno gehörte er zur polnischen studentischen Untergrundvereinigung Philomatenbund (Towarzystwo Filomatów), die geheime autodidaktische Kreise auf dem preußischen Besatzungsgebiet gründete. Diese Kreise bezweckten die Kenntnisse in der polnischen Sprache und in der polnischen Geschichte zu vertiefen. Auf diese Art und Weise setzte man sich der Germanisierung wieder. Wegen dieser Tätigkeit wurde Bernard Filarski in dem sog. Thorner Prozess der Philomaten von dem preußischen Gericht zum Haftstrafe verurteilt, er wurde auch aus der Schule verwiesen. Die Hochschule schloss er in Tuchola ab. Danach fuhr er nach München um dort Medizin zu studieren. Im Laufe des Studiums gehörte er zur Studentenorganisation in Deutschland.

Nach dem Studium, das er im Jahre 1908 abschloss, ließ er sich in Danzig nieder. Im Jahre 1921 wurde ihm der Doktortitel der medizinischen Wissenschaften in Königsberg verliehen. In dem gleichen Jahr begann er als Arzt in der Bezirksdirektion der Staatlichen Eisenbahn in Danzig zu arbeiten. Seit 1929 übte er die Funktion des Arztes in der Polnischen Hochschule aus, die von der polnischen Bildungsorganisation Macierz Szkolna gegründet wurde. Überdies hatte er ein Zahnarztzimmer in der Długa Strasse 53.

In der Erinnerung der polnischen Aktivisten aus Danzig blieb er als ein leidenschaftlicher Patriot und ehrenamtlicher Tätiger. Er gehörte zu der ältesten polnischen Organisation in Danzig – Volksgesellschaft „Einheit“ und zur Polnischen Gemeinde. Aktiv beteiligte er sich an der Unabhängigkeitsbewegung in Soldatenrat und in Danziger Volksrat. Nachdem die Freie Stadt Danzig im Jahre 1920 gegründet wurde, wurde er zu einem der ersten Mitglieder von der Gesellschaft der Freunde der Wissenschaft und Kunst, dem Vorstand der Danziger Filiale von der Gymnastischen Gesellschaft „Sokół“ und dem Komitee zum Bau des Polnisches Hauses in Danzig. Er gehörte auch zu der polnischen Bildungsorganisation Macierz Szkolna, dessen Ziel war es polnische Grund- und Hochschulen zu etablieren. Zusammen mit Dr. Franciszek Kręcki gründete er die Polnische Pfadfinderbewegung (ZHP) in der Freien Stadt Danzig. Bernard Filarski wurde zum Vorsitzenden des Kreises der Freunde der Pfadfinderbewegung. Dieser Kreis wurde im Jahre 1927 in Danzig gegründet, zählte 400 Mitglieder und entwickelte sich bei der Polnischen Hochschule. Finanziell unterstützte Bernard Filarski die Unternehmen von Pfadfindern, die in Hochschulen oder an der Danziger Technischen Hochschule studierten. Im Jahre 1937 hat sich die Polnische Gemeinde und der Verband der Polen vereinigt. Filarski widmete sich dann der Polnischen Kulturrat in Danzig, die mit anderen polnischen Organisationen zusammenarbeitete und Geld für die Entwicklung der polnischen Kultur und des polnischen Schulwesens in der Freien Stadt Danzig sammelte.

Zusätzlich war Bernard Filarski einer der Vorstände der Gesellschaft der Volkslesehallen in Danzig. Diese Gesellschaft war die älteste gesellschaftliche Bildungs-Organisation, die schon unter der preußischen Besatzung fungierte und eine Kette von polnischen Bibliotheken und Leseshallen für die Polen in Danzig errichtete. In die Zusammenarbeit mit diesen Organisationen bezog er seinen Sohn Zbigniew und seine Tochter Maria ein. Er hatte 7 Kinder, alle besuchten die Polnische Hochschule in Danzig.

Bernard Filarski wurde am 1. September 1939 verhaftet und in der Victoria Schule eingesperrt. Am nächsten Tag wurde er in dem ersten Transport nach Stutthof geschickt. Zusammen mit anderen polnischen Aktivisten aus Danzig wurde er am 22. März 1940 erschossen.

Die Familie von Bernard Filarski wurde von Gestapo in das Generalgouvernement ausgesiedelt. Der älteste Sohn blieb fünf Jahre lang in Konzentrationslagern Stutthof und Mauthausen. Die Töchter Wanda und Maria engagierten sich in die Untergrundtätigkeit von der polnischen Heimatarmee. Maria wurde dadurch bekannt, dass sie dem polnischen Kurier Jan Nowak-Jeziorański geholfen hat, aus Gdynia na Schweden zu gelangen. Als Strafe dafür wurde sie in KZ Stutthof eingesperrt. Krystyna wurde zur Zwangsarbeit nach Deutschland geschickt. Nach dem Krieg kam die Familie nach Danzig zurück, um weiter die Geschichte dieser Stadt zu prägen.

Die Exhumierung von Opfern der Massenhinrichtung fand im Jahre 1946 statt. Die entdeckten Leichen wurden 1947 auf dem Friedhof in Danzig-Zaspa begraben.

Elżbieta Grot

Am 8. November 2005 fand in dem Verband der Schulen und Kindergärten in Stegna eine Zeremonie zum Andenken von Bernard Filarski statt. Die Feierlichkeit wurde von der 1. Pfadfindergruppe „Storm“ aus Stegna veranstaltet, deren Patron Bernard Filarski ist. Als Ehrengast kam zu dieser Zeremonie Maria Chodakowska – die Tochter des Patrons, ehemaliger Häftling aus KZ Stutthof in Jahren 1944-1945 (Lagernummer 36501) und die Überlebende des Todesmarsches. Die Jugendlichen, die an dieser Feierlichkeit teilgenommen haben, haben eine Möglichkeit die Biographie des Patrons besser kennenzulernen. Maria Chodakowska brachte auch eigene Erinnerungen an dem Vater zum Ausdruck. Das Treffen endete mit einem Appell zu Ehren der am 11.01 und 22. März 1940 Hingerichteten.

Fotos:

Bernard Filarski mit Töchtern und dem Sohn
Am 8. November 2005 fand in dem Verband der Schulen und Kindergärten in Stegna eine Feierlichkeit zum Andenken von Bernard Filarski statt. Maria Chodakowska (rechts) erzählt über ihren Vater und über eigene Kriegs- und Lager-Erlebnisse.
Appell zu Ehren der Gefallenen.
Auf dem Platz, wo die Massenhinrichtung der polnischen Aktivisten aus Danzig stattfand, legen die Pfadfinder aus Stegna den Eid ab .

Tłumaczenie: Maja Jabłońska

Bernard Filarski z córkami i synem.

8 listopada 2005r. w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Stegnie odbyła się uroczystość upamiętniająca Bernarda Filarskiego. Maria Chodakowska (z prawej) opowiada o swoim ojcu, a także o swoich przeżyciach wojennych i obozowych.