Alf Liczmański (1904-1940)

BIOGRAM

ALF LICZMAŃSKI (10.10.1904 – 20.03.1940), harcmistrz, komendant Gdańskiej Chorągwi Harcerzy Związku Harcerstwa Polskiego w Wolnym Mieście Gdańsku, nauczyciel Polskich Szkół Handlowych Macierzy  Szkolnej w Gdańsku. Urodzony 10 października 1904 roku w Gdańsku, w rodzinie kultywującej patriotyzm i więź z kulturą polską. Ojciec jego, Stanisław Liczmański, urodzony 16 czerwca 1862 roku w Lisewie na Pomorzu, zmarły 17 grudnia 1944 roku w Koronowie, był z zawodu krawcem, a z zamiłowania działaczem polonijnym w Gdańsku, w okresie zaboru pruskiego, a następnie w tak zwanym Wolnym Mieście – w Towarzystwie „Straż” i Polskiem Towarzystwie Ludowym „Jedność”. Matka Teofila Liczmańska, z domu Wielgoszewska, urodziła się 1 kwietnia 1875 roku w Koronowie, gdzie zmarła w 1942 roku. Alf Liczmański rodzeństwa nie posiadał. Chodził do szkół niemieckich, gdyż polskich szkół w Gdańsku wówczas nie było. Egzamin dojrzałości zdał wiosną 1925 roku i wówczas rozpoczął studia na Politechnice Gdańskiej (Technische Hochschule) na wydziale budownictwa. Studia przerwał ze względów materialnych po ukończeniu piątego semestru i pomyślnym zdaniu t.zw. egzaminu połówkowego w 1926 roku. Jako samouk posiadł głęboką wiedzę w zakresie kultury, literatury, historii i geografii polskiej, gdyż tej wiedzy nie mógł uzyskać w szkole. Był uzdolniony muzycznie i grał na skrzypcach, posiadał też duże zdolności językowe – prócz biegłej i pięknej polszczyzny władał biegle niemieckim, angielskim i francuskim.

   W dniu 6 stycznia 1931 roku ożenił  się z Janiną Nełkowską (także gdańszczanką, wychowaną w polskiej rodzinie działaczy polonijnych). W 1934 roku, 26 grudnia urodziło się jedyne dziecko Alfa i Janiny – córka Regina Maria.

   Od wczesnej młodości Alf Liczmanski związany jest z harcerstwem. Już jako uczeń zawiązuje wraz z kolegami tajne Towarzystwo Filaretów. Według niektórych źródeł w roku 1919, według innych w 1920 w lipcu uczestniczył w obozie harcerskim w Karwii (za Jastrzębią Górą) i składał tam przyrzeczenie harcerskie, któremu pozostał w pełni wierny do końca swoich dni (m.in. nie pił, nie palił). Tegoż lata 8 sierpnia, a więc po obozie w Karwii, został współzałożycielem pierwszej męskiej drużyny harcerskiej im. Zygmunta Augusta. W tym czasie działał aktywnie w harcerstwie, zdobywając 2 maja 1934 roku stopień instruktorski podharcmistrza, a 3 marca 1935 harcmistrza. Kiedy przerwał studia na Politechnice Gdańskiej, podjął pracę zawodową w październiku 1926 roku w Polskich Szkołach Handlowych Macierzy Szkolnej w Gdańsku jako nauczyciel kontraktowy, a od 1936 roku etatowy i pracował tam do wybuchu wojny, ucząc stenografii, kaligrafii i maszynopisania. Jest autorem podręcznika stenografii w języku niemieckim i angielskim (pierwsza wydana, rękopis drugiej zaginął podczas wojny). Był wybitnym nauczycielem i wychowawcą. W roku 1930 założył w „swojej” szkole drużynę harcerzy im. Zawiszy Czarnego. W 1934 roku został zastępcą komendanta Hufca Harcerzy, a jesienią tegoż roku komendantem. W styczniu 1935 roku, po utworzeniu Chorągwi został mianowany jej komendantem, pełniąc tę funkcję nieprzerwanie do wybuchu II wojny światowej. Do 1934 roku gdańskie harcerstwo podlegało Wydziałom Zagranicznym Głównej Kwatery Męskiej i Głównej Kwatery Żeńskiej i traktowane było jako struktury zagraniczne. Jednak 10 stycznie 1935 roku rozkazem Naczelnictwa ZHP powołano odrębny Oddział ZHP (zwany następnie „Okręgiem” zgodnie z nowym statutem ZHP z 1936 roku) i Gdańskie Chorągwie Harcerek i Harcerzy, tym samym włączając harcerstwo gdańskie w struktury krajowe.

   Alf Liczmański był inicjatorem i redaktorem harcerskiego pisma „Zewie”, które ukazywało się nieregularnie w latach 1935 – 1938 (ukazało się 5 numerów). W pierwszym numerze „Zewia” zamieścił własny artykuł programowy „Idea harcerska w wychowaniu młodzieży polskiej w Gdańsku” w warunkach t.zw. Wolnego Miasta, gdzie sytuacja mniejszości polskiej była bardzo trudna pod każdym względem, a władze gdańskie  - po dojściu Hitlera do władzy – ludność polską szykanowały i łamały jej prawa. Podstawowym zadaniem harcerstwa było krzewienie patriotyzmu i poczucia więzi młodzieży z językiem polskim i kulturą polską, popularyzacja wiedzy historycznej i poznawanie kraju ojczystego, m. in. poprzez letnie obozowe wyjazdy do Polski.

   Obie Chorągwie Gdańskie – żeńska i męska organizowały wiele akcji obozowych w czasie wakacji letnich. W tej dziedzinie Alf Liczmański działał nie tylko organizacyjnie, jako komendant Chorągwi Harcerzy, ale wielu obozami kierował osobiście: był komendantem obozu w Rozłuczu latem 1934, komendantem obozu harcerzy gdańskich latem w 1935 r. w Spale w ramach III Jubileuszowego Zlotu ZHP, komendantem zgrupowania obozów gdańskich harcerzy w Bodzentynie w Górach Świętokrzyskich w 1936 roku, podczas którego zorganizował kurs dla drużynowych; w 1938 roku prowadził kurs podharcmistrzowski w Worochcie, a latem 1939 Alf Liczmański poprowadził kurs szybowcowy dla harcerzy w Tęgoborzu.

   Harcerze gdańscy uczestniczyli w zlotach skautów: w 1933 na Węgrzech w Godollo. W 1937 roku w Holandii w mieście Vogelensag w V międzynarodowym Zlocie Skautów pod kierownictwem Alfa Liczmańskiego wzięło udział 33 gdańskich harcerzy, organizując doskonałą wielojęzyczną ekspozycję informującą o ruchu harcerskim w Gdańsku i warunkach jego działania. Były też zloty w Austrii, Francji, a latem 1939 w Szkocji – międzynarodowy zlot starszych skautów (roversów). Alf Liczmański poleciał tam 13 lipca 1939 roku (adnotacja w zachowanym kalendarzyku żony), jednak stamtąd wraca w myśl głoszonej przez siebie dewizy: „ Kto będzie świadczył o polskości Gdańska, gdy my go opuścimy, choć miał możliwość tam pozostać i sprowadzić rodzinę.

   Podczas organizowanego corocznie w Gdyni  w dniach  28-29 czerwca Święta Morza brali udział gdańscy harcerze. W 1939 roku Alf Liczmański otrzymał z rak ministra Eugeniusza Kwiatkowskiego Niepodległościowy Krzyż Harcerski.

   Tymczasem wybuchła wojna, a Alf Liczmański próbując przedrzeć się przez front niemiecki, został zatrzymany 14 września 1939 roku w Gdyni, osadzony w obozie w Nowym Porcie, skąd następnie został przeniesiony do obozu Stutthof.

   Śledzony przez policję gdańską już w okresie przedwojennym, był dobrze znanym i niebezpiecznym dla Niemców działaczem patriotycznym. W podpatrzonej przez współwięźniów jego dokumentacji obozowej widnieją adnotacje: „fanatischer Pole” i zalecenie „sonderbehandlung”, co oznacza – fanatyczny Polak oraz – traktować w sposób specjalny. To „specjalne” potraktowanie wyraziło się wywiezieniem go do obozu w Grenzdorf (Graniczna Wieś, gmina Trąbki Wielkie) 19 marca 1940 r., a następnie skatowaniem i rozstrzelaniem o świcie 20 marca 1940 roku.

   Był wybitnym wychowawcą i działaczem harcerskim. Pamięć o nim żyje w środowisku, gdzie działał. W Gdańsku – Oliwie jest ulica jego imienia, gdzie w stulecie urodzin umieszczono na domu nr 7, w którym mieszkał, tablicę pamiątkową. Hufiec ZHP Gdańsk – Śródmieście i Szkoła Podstawowa nr 65 w Gdańsku noszą jego imię i mają wspólny hymn „My od Alfa”. Ustalono także sprawność „Alf” dla zuchów, harcerzy i harcerzy starszych oraz odznakę instruktorską. W Granicznej Wsi mieszkańcy zorganizowali Izbę Pamięci Alfa Liczmańskiego oraz szlak leśny prowadzący do miejsca jego rozstrzelania.

Opracowanie Regina Liczmańska – Małek

ROK 2015 Gdańska Drużyna Harcerska Śródmieście ogłosiła Rokiem Alfa Liczmańskiego.

Bernard Filarski

 Urodził się 9 października 1880 r. w Lubawie. Jako uczeń gimna­zjum w Chełmnie należał do Towarzystwa Filomatów zajmującego się tworzeniem tajnych kółek samokształceniowych w zaborze pruskim, których celem było pogłębianie znajomości ję­zyka polskiego i historii Polski w obro­nie przed germanizacją. Za tę działal­ność, w tzw. procesie toruń­skim filomatów, został przez pruski sąd skazany na karę więzienia i wydalony z gimnazjum. Gimnazjum ukończył w Tucholi, a następnie wyjechał do Monachium, gdzie rozpoczął studia medyczne. W okresie studiów należał do Organizacji Studentów w Niemczech.

Po ukończeniu studiów w 1908r. osiedlił się w Gdańsku. W l921r. otrzymał stopień   doktora   nauk  medycznych w Królewcu i w tym samym roku rozpoczął pracę jako lekarz w Dyrekcji Okrę­gowej Kolei Państwowych w Gdańsku. Od 1929r. pełnił obowiązki lekarza w Gimnazjum Polskim Macierzy Szkolnej i prowadził prywatny gabinet stomatologiczny przy ul. Długiej 53. 

W pamięci Polonii Gdańskiej pozostał jako gorący patriota i społecznik. Należał do najstarszej organizacji polonijnej w Gdańsku: Towarzystwa Ludowego „Jedność" i Gminy Polskiej. Brał czynny udział w ruchu nie­podległościowym w Radzie Żołnier­skiej i w Gdańskiej Radzie Ludowej. Po powołaniu Wolnego Miasta Gdańska w 1920r. został jednym z pierwszych członków Towarzystwa Przyjaciół Na­uki i Sztuki, Zarządu Okręgu Gdańskiego Towarzystwa Gimnastycznego „So­kół" oraz Komitetu Budowy Domu Polskie­go w Gdańsku. Należał również do Ma­cierzy Szkolnej, w której współorgani­zował polskie szkolnictwo podstawowe i średnie. Był jednym z założycieli Związku Harcerstwa Polskiego w Wolnym Mieście Gdańsku, które organizował od pod­staw razem z dr Franciszkiem Kręckim. Został przewodniczącym pierwszego powołanego na terenie Gdańska w 1927r. Koła Przyjaciół Harcerstwa przy Gim­nazjum Polskim, liczącego 400 człon­ków. Udzielał pomocy finansowej na działalność harcerską młodzieży pol­skiej uczącej się w Gimnazjum i na Politechnice Gdańskiej. Po zjednoczeniu się w 1937r. Gminy Polskiej i Związku Polaków udzielał się w Polskiej Radzie Kultury w Gdańsku zajmującej się współpracą z organizacjami polskimi, a także gromadze­niem środków finansowych na rozwój kultury i oświaty polskiej na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Pełnił również funkcję jednego z prezesów Towa­rzystwa Czytelni Ludowych w Gdań­sku, najstarszej organizacji społecznooświatowej działającej już podczas za­boru pruskiego i tworzącej sieć pol­skich bibliotek i czytelni dla Polonii Gdańskiej. Do współpracy włączył syna Zbigniewa i córkę Marię. Miał siedmioro dzieci. Wszystkie uczęszczały do Gimnazjum Polskiego w Gdańsku.

Aresztowano go w dniu 1 września 1939r. i osadzono w Victoria Schule. Następnego dnia, w pierwszym transporcie więźniów, trafił do Stutthofu. Został rozstrzelany w grupie Polaków z Gdańska w dniu 22 marca 1940r.

Rodzinę Bernarda Filarskiego gestapo wysiedliło do Generalnej Guberni. Najstarszy syn przeszedł ponad pięciolet­nią drogę przez obozy koncentracyjne Stutthof  i Mauthausen. Córki: Wanda i Maria zaangażowały się w działalność podziemną w Armii Krajowej. Maria zasłynęła z przerzutu z Gdyni do Szwecji kuriera Jana Nowaka-Jeziorańskiego, za co osadzono ją w KL Stut­thof. Krystyna została wysłana do Nie­miec, do przymusowej pracy. Po wojnie rodzina wróciła do Gdań­ska wpisując się w kolejne dzieje tego miasta.

Ekshumacja ofiar marcowej egzekucji została przeprowadzona w 1946r. a wydobyte szczątki w 1947r. pochowano na cmentarzu w Gdańsku – Zaspie.

Elżbieta Grot

8 listopada 2005r. w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Stegnie odbyła się uroczystość upamiętniająca Bernarda Filarskiego. Uroczystość  zorganizowała 1. Stegieńska Drużyna Harcerska „Sztorm”, której Bernard Filarski jest patronem. Honorowym gościem była pani Maria Chodakowska – córka patrona, była więźniarka KL Stutthof w latach 1944 – 1945 (nr obozowy 36501), uczestniczka Marszu Śmierci. Zebrana na uroczystości młodzież poznała życiorys swojego patrona oraz wysłuchała wspomnień Marii Chodakowskiej o ojcu. Spotkanie zakończył apel poległych w miejscu egzekucji 89 Polaków w dniach 11 stycznia i 22 marca 1940r.    

_________________________________________________________

Bernard Filarski

Bernard Filarski ist am 9. Oktober 1880 in Lubawa zur Welt gekommen. Als Student einer Hochschule in Chełmno gehörte er zur polnischen studentischen Untergrundvereinigung Philomatenbund (Towarzystwo Filomatów), die geheime autodidaktische Kreise auf dem preußischen Besatzungsgebiet gründete. Diese Kreise bezweckten die Kenntnisse in der polnischen Sprache und in der polnischen Geschichte zu vertiefen. Auf diese Art und Weise setzte man sich der Germanisierung wieder. Wegen dieser Tätigkeit wurde Bernard Filarski in dem sog. Thorner Prozess der Philomaten von dem preußischen Gericht zum Haftstrafe verurteilt, er wurde auch aus der Schule verwiesen. Die Hochschule schloss er in Tuchola ab. Danach fuhr er nach München um dort Medizin zu studieren. Im Laufe des Studiums gehörte er zur Studentenorganisation in Deutschland. 

Nach dem Studium, das er im Jahre 1908 abschloss, ließ er sich in Danzig nieder. Im Jahre 1921 wurde ihm der  Doktortitel der medizinischen Wissenschaften in Königsberg verliehen. In dem gleichen Jahr begann er als Arzt in der Bezirksdirektion der Staatlichen Eisenbahn in Danzig zu arbeiten. Seit 1929 übte er die Funktion des Arztes in der Polnischen Hochschule aus, die von der polnischen Bildungsorganisation Macierz Szkolna gegründet wurde. Überdies hatte er ein Zahnarztzimmer in der Długa Strasse 53. 

In der Erinnerung der polnischen Aktivisten aus Danzig blieb er als ein leidenschaftlicher Patriot und ehrenamtlicher Tätiger. Er gehörte zu der ältesten polnischen Organisation in Danzig – Volksgesellschaft „Einheit“ und zur Polnischen Gemeinde. Aktiv beteiligte er sich an der Unabhängigkeitsbewegung in Soldatenrat und in Danziger Volksrat. Nachdem die Freie Stadt Danzig im Jahre 1920 gegründet wurde, wurde er zu einem der ersten Mitglieder von der Gesellschaft der Freunde der Wissenschaft und Kunst, dem Vorstand der Danziger Filiale von der Gymnastischen Gesellschaft „Sokół“  und dem Komitee zum Bau des Polnisches Hauses in Danzig. Er gehörte auch zu der polnischen Bildungsorganisation Macierz Szkolna, dessen Ziel war es polnische Grund- und  Hochschulen zu etablieren. Zusammen mit Dr. Franciszek Kręcki gründete er die Polnische Pfadfinderbewegung (ZHP) in der Freien Stadt Danzig. Bernard Filarski wurde zum Vorsitzenden des Kreises der Freunde der Pfadfinderbewegung. Dieser Kreis wurde im Jahre 1927 in Danzig gegründet, zählte 400 Mitglieder und entwickelte sich bei der Polnischen Hochschule. Finanziell  unterstützte Bernard Filarski die Unternehmen von Pfadfindern, die in Hochschulen oder an der Danziger Technischen Hochschule studierten. Im Jahre 1937 hat sich die Polnische Gemeinde und der Verband der Polen vereinigt. Filarski widmete sich dann der Polnischen Kulturrat in Danzig, die mit anderen polnischen Organisationen zusammenarbeitete und Geld für die Entwicklung der polnischen Kultur und des polnischen Schulwesens in der Freien Stadt Danzig sammelte.

Zusätzlich war Bernard Filarski einer der Vorstände der Gesellschaft der Volkslesehallen in Danzig. Diese Gesellschaft war die älteste gesellschaftliche Bildungs-Organisation, die schon unter der preußischen Besatzung fungierte und eine Kette von polnischen Bibliotheken und Leseshallen für die Polen in Danzig errichtete. In die Zusammenarbeit mit diesen Organisationen bezog er  seinen Sohn Zbigniew und seine Tochter Maria ein. Er hatte 7 Kinder, alle besuchten die Polnische Hochschule in Danzig.

Bernard Filarski wurde am 1. September 1939 verhaftet und in der Victoria Schule eingesperrt. Am nächsten Tag wurde er in dem ersten Transport nach Stutthof geschickt. Zusammen mit anderen polnischen Aktivisten aus Danzig wurde er am 22. März 1940 erschossen.

Die Familie von Bernard Filarski wurde von Gestapo in das Generalgouvernement ausgesiedelt. Der älteste Sohn blieb fünf Jahre lang in Konzentrationslagern Stutthof und Mauthausen. Die Töchter Wanda und Maria engagierten sich in die Untergrundtätigkeit von der polnischen Heimatarmee. Maria wurde dadurch bekannt, dass sie dem polnischen Kurier Jan Nowak-Jeziorański geholfen hat, aus Gdynia na Schweden zu gelangen. Als Strafe dafür wurde sie in KZ Stutthof eingesperrt. Krystyna wurde zur Zwangsarbeit nach Deutschland geschickt. Nach dem Krieg kam die Familie nach Danzig zurück, um weiter die Geschichte dieser Stadt zu prägen.

Die Exhumierung von Opfern der Massenhinrichtung fand im Jahre 1946 statt. Die entdeckten Leichen wurden 1947 auf dem Friedhof in Danzig-Zaspa begraben.  

Elżbieta Grot

Am 8. November 2005 fand in dem Verband der Schulen und Kindergärten in Stegna eine Zeremonie zum Andenken von Bernard Filarski statt. Die Feierlichkeit wurde von der 1. Pfadfindergruppe „Storm“ aus Stegna veranstaltet, deren Patron Bernard Filarski ist. Als Ehrengast kam zu dieser Zeremonie Maria Chodakowska – die Tochter des Patrons, ehemaliger Häftling aus KZ Stutthof in Jahren 1944-1945 (Lagernummer 36501) und die Überlebende des Todesmarsches. Die Jugendlichen, die an dieser Feierlichkeit teilgenommen haben, haben eine Möglichkeit die Biographie des Patrons besser kennenzulernen. Maria Chodakowska brachte auch eigene Erinnerungen an dem Vater zum Ausdruck. Das Treffen endete mit einem Appell zu Ehren der am 11.01 und 22. März 1940  Hingerichteten. 

Fotos:

1. Bernard Filarski mit Töchtern und dem Sohn
2. Am 8. November 2005 fand in dem Verband der Schulen und Kindergärten in Stegna eine Feierlichkeit zum Andenken von Bernard Filarski statt. Maria Chodakowska (rechts) erzählt über ihren Vater und über eigene Kriegs- und Lager-Erlebnisse.
3. Appell zu Ehren der Gefallenen.
4. Auf dem Platz, wo die Massenhinrichtung der polnischen Aktivisten aus Danzig stattfand, legen die Pfadfinder aus Stegna den Eid ab .

Tłumaczenie: Maja Jabłońska

Bernard Filarski z córkami i synem.

8 listopada 2005r. w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Stegnie odbyła się uroczystość upamiętniająca Bernarda Filarskiego. Maria Chodakowska (z prawej) opowiada o swoim ojcu, a także o swoich przeżyciach wojennych i obozowych.

Apel poległych.

Harcerze ze Stegny składają przyrzeczenie w miejscu egzekucji działaczy Polonii Gdańskiej.

Bernard Filarski

Benrnar Filarski was born on 9 October 1880 in Lubawa. When he was studying in the middle school in Chełmno he participated in the Philomath Society, which created secret learning circles under Prussian rule. Young people developed there their knowledge of Polish language and history, rebelling against Germanization. For this activity Filarski was sentenced to prison and expelled from middle school by a Prussian court in the, so called, train against philomaths in Toruń. He finished the middle school in Tuchola and then he left to Munich, where he began studies in a medical school. During his studies he was belonged to the Students’ Organization in Germany.

After completing his studies in 1908, he settled in Gdańsk. In 1921 in Krolewiec, he became a Doctor of Medical Sciences and begun working as a doctor in the Regional Directorate of State Railways in Gdańsk. Since 1929 he worked as a doctor in the Polish middle school and run a private dental practice on 53 Długa Street.

The Polish community in Gdańsk remembered his as an ardent patriot and community worker. He was a member of the oldest Polish organization in Gdańsk, the Popular Society “Jedność”, and to the Polish Community. He took part in the independence movement in the Soldier’s Council and the Popular Council of Gdańsk. When the Free City of Gdańsk was created in 1920, Filarski became one of the first members of the Society of the Friends of Science and Arts, the Gymnastic Society “Sokół” and the Committee of the Construction of the Polish House in Gdańsk. He also belonged to Macierz Szkolna, society which organized Polish primary and middle schooling. He was one of the founders of the Polish Scouting Association in the Free City of Gdańsk, which he built from scratch together with Dr Franciszek Kręcki. Filarski was named president of the first Circle of the Friends of Scouting created in Gdańsk in 1927, formed by 400 members. He donated money to the scouting activity of Polish youth which studied in the middle school and at the Gdańsk University of Technology. When in 1937 the Polish Community and Poles’ Association joined their forces, Filarski participated in the activity of the Council of Polish Culture in Gdańsk, which cooperated with other Polish organizations and collected funds for the development of Polish culture and schooling in the Free City of Gdańsk. He also held the post of one of the presidents of the Popular Libraries Association in Gdańsk, the oldest social and schooling organization that existed back in the times of the Prussian rule and created a chain of Polish libraries for the Polish community in Gdańsk. He worked together with his son Zbigniew and his daughter Maria. He had seven children, all of them studied in the Polish middle school in Gdańsk.

Filarski was arrested in 1 September 1939 and imprisoned in Victoria Schule. The next day, he was sent to Stutthof camp in the first transport of prisoners. He was shot together with other representatives of the Polish community of Gdańsk on 22 March 1940.

Gestapo displaced the family of Bernard Filarski to the General Government. His eldest son was a prisoner of Stutthof and Mauthausen concentration camps for more than five years. His daughters, Wanda and Maria, participated the underground activity of the Home Army. Maria became well-known because she helped in smuggling the currier Jan Nowak-Jeziorański from Gdynia to Sweden, for what he was imprisoned in KL Stutthof. Krystyna was sent to Germany to participate in forced labour. After the war the family returned to Gdańsk and continued their work for the city.

The exhumation of the victims of the March execution took place in 1946. In 1947, The bodies were buried in the Gdańsk-Zaspa cemetery.

Elżbieta Grot

Tłumaczenie: Katarzyna Flis

A celebration commemorating Bernard Filarski was held on 8 November 2005 in the School and Kindergarten Complex in Stegna. It was organized by the First Scouting Squad of Stegna “Sztorm”, whose patron is Bernard Filarski. Mrs. Maria Chodakowska – the patron’s daughter, the former prisoner of KL Stutthof in 1944 – 1945 (camp no. 36501) and the participant of the Death March – was the guest of honour of the celebration. The young people that participated in the commemoration got to know the life of their patron and listened to the memoirs of Maria Chodakowska. The celebration ended with a call of commemoration of the 89 Polish prisoners executed on 11 January and 22 March 1940.

Bernard Filarski with his daughters and son.

A celebration commemorating Bernard Filarski was held on 8 November 2005 in the School and Kindergarten Complex in Stegna. Maria Chodakowska (on the right) talks about her father and her war and camp experiences.

The call of commemoration.

The scouts from Stegna make a pledge in the place of the execution of the Polish community activists.

Bernard Filarski

Il naquit le 9 octobre 1880 à Lubawa. Comme élevé du collège à Chełmno il appartint à Towarzystwo Filomatów qui s’occupa de créer des cercles clandestins de l’autoformation pendant l’occupation prussienne. Leur but était d’approfondir la connaissance de la langue polonaise et de l’histoire de la Pologne en se défendant contre la germanisation. Par cette activité il fut condamné à la peine de prison par un court prussien dans le procès de Toruń des philomates et expulsé du collège.

Il termina le collège à Tuchola, puis il partit à Munich où il commença des études de la médecine. Pendant des études il appartint à l’Organisation des Étudiantes en Allemagne. Il se s'installa à Gdańsk après avoir terminé des études. En 1921 il reçut le titre du docteur en médecine à Konigsberg (Królewiec) et en même année il commença le travail comme médecin de la Direction Régionale des Chemins de Fer d’état à Gdańsk. Depuis 1929 il assuma des devoirs du médecin au Collège Polonais Macierz Szkolna et il mena un cabinet privé dentaire 53, rue Długa.

Dans la mémoire de Polonia de Gdańsk il resta comme un patriote ardent et un militant social. Il appartint à l’organisation la plus ancienne de Polonia de Gdańsk : Towarzystwo Ludowe « Jedność » (Association Populaire « Unité ») et à la Commune Polonaise. Il participa activement au mouvement de l’indépendance de Rada Żołnierska (Conseil de Soldats) et de Gdańska Rada Ludowa (Conseil Populaire de Gdańsk). Après la formation de la Ville Libre de Danzig en 1920 il devint un des premiers membres de Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki (Association des Amis de la science et de la culture), de Zarząd Okręgu Gdańskiego Towarzystwa Gimnastycznego „So­kół" (Direction de la Région de Gdańsk de l’Association gymnastique « Sokół ») et du Komitet Budowy Domu Polskie­go w Gdańsku (Comité de la construction de la Maison Polonaise à Gdańsk). Il appartint aussi à Macierz Szkolna où il coorganisa l'enseignement polonais primaire et secondaire. Il fut un des fondateurs de Związek Harcerstwa Polskiego (Association du scoutisme polonais) à la Ville Libre de Danzig qu’il organisa dès le début avec Franciszek Kręcki. Il devint président du Koło Przyjaciół Harcerstwa (Cercle des amis du scoutisme) auprès du Collège Polonais formé en 1927 comme premier à Gdańsk qui compta 400 membres. Il subsidia l’activité de scoutisme des jeunes Polonais qui se formaient au collège et à Politechnika Gdańska (l’Université Technologique de Gdańsk). Après l’intégration en 1937 de la Commune Polonaise et de l’Association des Polonais il milita dans Polska Rada Kultury (Conseil Polonais de la Culture) à Gdańsk, qui s’occupa de la collaboration avec des organisations polonaises et d’accumuler des moyens financiers pour le développement de la culture et l’instruction polonaise sur le territoire de la Ville Libre de Danzig. Il assuma la fonction de l’un des présidents de Towarzystwo Czytelni Ludowych  (l’Association des Salles de lecture Populaires) à Gdańsk, l’organisation sociale la plus vieille, fonctionnant déjà pendant l’occupation prussienne et créant le réseau des librairies polonaises et des salles de lecture de Polonia de Gdańsk. Il engagea son fils Zbigniew et sa fille Maria à la collaboration. Il eut sept enfants, tous fréquentèrent au Collège Polonais à Gdańsk.

Il fut arrêté le 1 septembre 1939 et mis à Victoria Schule. Le jour suivant il se trouva dans le premier transport à Stutthof. Il fut tiré dans un groupe des représentants de Polonia de Gdańsk le 22 mars 1940.

Sa famille fut expropriée par Gestapo au Gouvernement Général de Pologne. Le fils aîné passa une route de cinq ans par des camps de concentration Stutthof et Mauthausen. Les filles : Wanda et Maria s’engagèrent à l’activité secrète de l'Armia Krajowa (l'armée de l'intérieur). Maria fut connue du déplacement du courrier Jan Nowak-Jeziorański de Gdynia en Suède, pour ce qu’elle fut envoyée à KL Stutthof. Krystyna fut envoyée en Allemagne au travail forcé. Après la guerre la famille rentra à Gdańsk, en s’inscrivant à la suite de l’histoire de cette ville. L’exhumation des victimes de l’exécution du mars fut effectuée en 1946 et des dépouilles trouvés furent enterrés en 1947 à la cimetière de Gdańsk-Zaspa.

Elżbieta Grot

Tłumaczenie: Katarzyna Byczek

Bernard Filarski avec son fils et ses filles.

Une cérémonie de mémoriser Bernard Filarski eut lieu le 8 novembre 2005 à Zespół Szkolno- Przedszkolny à Stegna. Maria Chodakowska (à droite) parle de son père et de ses souvenirs de la guerre et du camp.

Appel des morts

Des scoutes de Stegna rendent la parole dans le lieu de l’exécution des militants de Polonia de Gdańsk.

Feliks Muzyk

Wśród zamordowanych w Stutthofie 22 marca 1940 r. był Feliks Muzyk ur. 6 III 1898 r., syn Władysława Muzyka. W 1910 r. ukończył szkołę powszechną, a w roku 1914 Gimnazjum Miejskie. W chwili wybuchu I wojny światowej przebywał w Warszawie, gdzie został aresztowany przez Rosjan i zesłany na Syberię. Do Gdańska powrócił w 1918 r. Po ukończeniu kursów bankowych, rozpoczął pracę zawodową w Związku Spółek Zarobkowych. W okresie WMG był znanym działaczem polonijnym, członkiem Gminy Polskiej, Gminy Polskiej Związku Polaków. Od 1923 r. kierował chórem „Lutnia”, który również występował w Polsce i brał udział w konkursach. W latach 1930 – 1939  pracował na stanowisku prokurenta i wicedyrektora „The British and Polish Trade Bank” w Gdańsku. Działał w Polskim Towarzystwie „Jedność”, Związku Polaków, Macierzy Szkolnej, Towarzystwie Przyjaciół Nauki i Sztuki, Klubie Sportowym „Gedania”, Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”. Aresztowany 1 IX 1939 r. przez funkcjonariuszy Tajnej Policji Politycznej w Gdańsku przeszedł kolejno przez Obozy dla Jeńców Cywilnych w Victoria Schule, Gdańsku – Nowym Porcie i Stutthof. Na podstawie wydanego wyroku przez Standgericht, został rozstrzelany w grupie 67 wybitnych Polaków – Gdańszczan oraz Pomorzan w Wielki Piątek 22 III 1940 r. w nadleśnictwie Stegna w odległości ok. 1,5 km od obozu Stutthof. Podczas ekshumacji, która odbyła się w dniach 28 listopada – 4 grudnia 1946 r. jego żona Bolesława z domu Leszczyńska rozpoznała zwłoki Feliksa Muzyka. Został pochowany podczas uroczystości pogrzebowych 67 ofiar 4 IV 1947 r. na Cmentarzu Pomniku Bohaterów na gdańskiej Zaspie. Od 2002 r. jest patronem jednej z ulic w gdańskiej dzielnicy Chełm. Miał cztery córki: Budzimirę, Marcelinę, Janinę i Jadwigę.

Opr. Elżbieta Grot

Blessed Rev. Bronisław Komorowski (1889-1940)

Bronisław Komorowski was born on 25 May 1889 in Barłożno near Starogard Gdański in a peasant family. After finishing the primary school and studies in Collegium Marianum in Pelplino, in years 1910-1914 he studied in the seminar in Pelplino. He took the holy orders on 2 April 1914.

Since the beginning of his pastoral work Rev. Komorowski was an activist of Polonia of the Free City of Gdańsk. Since 1920 he participated actively in organizing Polish chaplaincy, churches and services. In 1923, together with other Polish activists, he created the Polish Churches Construction Association and in 1924 he created a church in a former riding arena in Gdańsk where he organized chaplaincy for the Polish population. In 1925, thanks to his efforts the Saint Stanislaus church has been consecrated. In the following years he continued his activity for the benefit of the Polish chaplaincy in the Free City of Gdańsk. Many associations and organizations were created thanks to his initiative. Rev. Komorowski was also a political activist. In 1933-1934, he was one of the councilors of the Free City of Gdańsk. In 1935, he run for Polish deputy in the Volkstag in Gdańsk.

Arrest 

On 1 Septemeber 1936 Rev. Bronisław Komorowski was arrested in his parish, from where he was taken to “Viktoria Schule”. Maksymilan Kempiński, a prisoner of the Nazis, describes this moment in his memoirs: ”Then I saw that Rev. Komorowski was passing through the gate and did not avoid the blows of the soldiers. Straight, though stained with blood, he reached our small room”. Another prisoner, Wiesław Arlet, also remembers his meeting with Rev. Komorowski in “Viktoria Schule”: “After the registration, my group was lead to a cellar so crowded that one could only stand there. Among the maltreated people I saw Reverend Komorowski, the parish priest of the Saint Stanislaus church in Wrzeszcz. His mouth was crushed into a bloody pulp”.

Stutthof

On 2 September, Rev. Komorowski was placed in a 150-person group of prisoners sent in the first transport to Stutthof concentration camp. Since the beginning of his imprisonment in the camp, he was persecuted and harassed by the SS men. First, he worked on constructing the camp’s barracks, then he was given the hardest works, mostly cleaning the toilets. In this way the Nazis wanted to humiliate the well-known Polish priest. They also named him the “kapo” of the group which was cleaning the camp cesspit, at the same time forcing him to harass his subordinates. They didn’t achieve their goal because, as one of the prisoners, Roman Bellwon, recalls: “…he showed Christian love towards others, helping the most exhausted, sharing his food with them. Maltreated and cruelly tormented, until the end he kept his heart open to everyone and a smile on his face. He always kept up our spirits and he always showed a truly Polish and sacerdotal attitude”.

Another witness of the humiliation of Reverend Komorowski by the Nazis, Rev. Wojciech Gajdus, asked him once what he felt when he was working in scheisskomando as a “kapo”. He heard in response: “I felt as if I was by the pulpit watched by the prisoners and I cared about the sermon to be good. I think these were my finest sermons”. 

In the last days of September 1939, Rev. Bronisław Komorowski together with other priests had been accused of stocking up on weapons in the church to protect themselves there. He was threatened that if he didn’t plead “guilty” he would be shot. Because he did not confirm the accusation he was punished with a three-day imprisonment in a bunker, where he was starved and tortured.

Execution 

On 22 March 1940, on Good Friday, Rev. Bronisław Komorowski in a group of 66 activists of Polonia Gdańska was taken away to the woods near the camp and shot. The grave was hidden but in 1946 it has been found. After the exhumation, the bodies were buried on 4 April 1947 on the Gdańsk-Zaspa cemetery.

In 1999, Rev. Komorowski has been canonized by pope John Paul II. In the same year the Social Committee of the Construction of Blessed Rev. Bronisław Komorowski Monument has been established. The monument was unveiled on the Bronisław Komorowski square in Wrzeszcz in 2000, in the 110th anniversary of the priest’s birth, 85th anniversary of his holy orders and 75th anniversary of the consecration of the Saint Stanislaus church.

Based on the book by Elżbieta Grot „Błogosławieni Męczennicy Obozu Stutthof”.

ws

Tłumaczenie: Katarzyna Flis

The monument of Bronisław Komorowski in Gdańsk-Wrzeszcz.

An exposition dedicated to Bronisław Komorowski in the Stutthof Museum.